20-24. ญาณปญฺจกนิทฺเทโส

[75] กถํ อภิญฺญาปญฺญา ญาตฏฺเฐ ญาณํ, ปริญฺญาปญฺญา ตีรณฏฺเฐ ญาณํ, ปหาเนปญฺญา ปริจฺจาคฏฺเฐ ญาณํ, ภาวนา ปญฺญา เอกรสฏฺเฐ ญาณํ, สจฺฉิกิริยาปญฺญา ผสฺสนฏฺเฐ ญาณํ? เย เย ธมฺมา อภิญฺญาตา โหนฺติ, เต เต ธมฺมา ญาตา โหนฺติฯ เย เย ธมฺมา ปริญฺญาตา โหนฺติ, เต เต ธมฺมา ตีริตา โหนฺติฯ เย เย ธมฺมา ปหีนา โหนฺติ, เต เต ธมฺมา ปริจฺจตฺตา โหนฺติฯ เย เย ธมฺมา ภาวิตา โหนฺติ, เต เต ธมฺมา เอกรสา โหนฺติฯ เย เย ธมฺมา สจฺฉิกตา โหนฺติ, เต เต ธมฺมา ผสฺสิตา โหนฺติฯ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ, ปชานนฏฺเฐน ปญฺญาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘อภิญฺญา ปญฺญา ญาตฏฺเฐ ญาณํ, ปริญฺญา ปญฺญา ตีรณฏฺเฐ ญาณํ, ปหาเน ปญฺญา ปริจฺจาคฏฺเฐ ญาณํ, ภาวนา ปญฺญา เอกรสฏฺเฐ ญาณํ, สจฺฉิกิริยา ปญฺญา ผุสนฏฺเฐ ญาณํ’’ฯ

ญาณปญฺจกนิทฺเทโส จตุวีสติโมฯ

25-28. ปฏิสมฺภิทาญาณนิทฺเทโส

[76] กถํ อตฺถนานตฺเต ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ธมฺมนานตฺเต ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ, นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ, ปฏิภานนานตฺเต ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํ? สทฺธินฺทฺริยํ ธมฺโม, วีริยินฺทฺริยํ ธมฺโม, สตินฺทฺริยํ ธมฺโม, สมาธินฺทฺริยํ ธมฺโม, ปญฺญินฺทฺริยํ ธมฺโมฯ อญฺโญ สทฺธินฺทฺริยํ ธมฺโม, อญฺโญ วีริยินฺทฺริยํ ธมฺโม, อญฺโญ สตินฺทฺริยํ ธมฺโม, อญฺโญ สมาธินฺทฺริยํ ธมฺโม, อญฺโญ ปญฺญินฺทฺริยํ ธมฺโมฯ เยน ญาเณน อิเม นานา ธมฺมา ญาตา, เตเนว ญาเณน อิเม นานา ธมฺมา ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ธมฺมนานตฺเต ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

อธิโมกฺขฏฺโฐ อตฺโถ, ปคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ, อุปฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ, อวิกฺเขปฏฺโฐ อตฺโถ, ทสฺสนฏฺโฐ อตฺโถฯ อญฺโญ อธิโมกฺขฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ ปคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ อุปฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ อวิกฺเขปฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ ทสฺสนฏฺโฐ อตฺโถฯ เยน ญาเณน อิเม นานา อตฺถา ญาตา, เตเนว ญาเณน อิเม นานา อตฺถา ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ ‘‘อตฺถนานตฺเต ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

ปญฺจ ธมฺเม สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา, ปญฺจ อตฺเถ สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปาฯ อญฺญา ธมฺมนิรุตฺติโย, อญฺญา อตฺถนิรุตฺติโยฯ เยน ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ญาตา, เตเนว ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

ปญฺจสุ ธมฺเมสุ ญาณานิ, ปญฺจสุ อตฺเถสุ ญาณานิ, ทสสุ นิรุตฺตีสุ ญาณานิฯ อญฺญานิ ธมฺเมสุ ญาณานิ, อญฺญานิ อตฺเถสุ ญาณานิ, อญฺญานิ นิรุตฺตีสุ ญาณานิฯ เยน ญาเณน อิเม นานา ญาณา ญาตา, เตเนว ญาเณน อิเม นานา ญาณา ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ปฏิภานนานตฺเต ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

[77] สทฺธาพลํ ธมฺโม, วีริยพลํ ธมฺโม, สติพลํ ธมฺโม, สมาธิพลํ ธมฺโม, ปญฺญาพลํ ธมฺโมฯ อญฺโญ สทฺธาพลํ ธมฺโม, อญฺโญ วีริยพลํ ธมฺโม, อญฺโญ สติพลํ ธมฺโม, อญฺโญ สมาธิพลํ ธมฺโม, อญฺโญ ปญฺญาพลํ ธมฺโมฯ เยน ญาเณน อิเม นานา ธมฺมา ญาตา, เตเนว ญาเณน อิเม นานา ธมฺมา ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ธมฺมนานตฺเต ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

อสฺสทฺธิเย อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถฯ โกสชฺเช อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถฯ ปมาเท อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถฯ อุทฺธจฺเจ อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถฯ อวิชฺชาย อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถฯ อญฺโญ อสฺสทฺธิเย อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ โกสชฺเช อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ ปมาเท อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ อุทฺธจฺเจ อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ อวิชฺชาย อกมฺปิยฏฺโฐ อตฺโถฯ เยน ญาเณน อิเม นานา อตฺถา ญาตา, เตเนว ญาเณน อิเม นานา อตฺถา ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘อตฺถนานตฺเต ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

ปญฺจ ธมฺเม สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา, ปญฺจ อตฺเถ สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปาฯ อญฺญา ธมฺมนิรุตฺติโย, อญฺญา อตฺถนิรุตฺติโยฯ เยน ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ญาตา, เตเนว ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

ปญฺจสุ [ปญฺจ (?)] ธมฺเมสุ ญาณานิ, ปญฺจสุ [ปญฺจ (?)] อตฺเถสุ ญาณานิ, ทสสุ [ทส (?)] นิรุตฺตีสุ ญาณานิฯ อญฺญานิ ธมฺเมสุ ญาณานิ, อญฺญานิ อตฺเถสุ ญาณานิ, อญฺญานิ นิรุตฺตีสุ ญาณานิฯ เยน ญาเณน อิเม นานา ญาณา ญาตา, เตเนว ญาเณน อิเม นานา ญาณา ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ปฏิภานนานตฺเต ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

สติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม, ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม, วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม, ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม, ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม, สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม, อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโมฯ อญฺโญ สติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม, อญฺโญ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม, อญฺโญ วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม, อญฺโญ ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม, อญฺโญ ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม, อญฺโญ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม, อญฺโญ อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโมฯ เยน ญาเณน อิเม นานา ธมฺมา ญาตา, เตเนว ญาเณน อิเม นานา ธมฺมา ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ธมฺมนานตฺเต ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

อุปฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ, ปวิจยฏฺโฐ อตฺโถ, ปคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ, ผรณฏฺโฐ อตฺโถ, อุปสมฏฺโฐ อตฺโถ, อวิกฺเขปฏฺโฐ อตฺโถ, ปฏิสงฺขานฏฺโฐ อตฺโถฯ อญฺโญ อุปฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ ปวิจยฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ ปคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ ผรณฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ อุปสมฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ อวิกฺเขปฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ ปฏิสงฺขานฏฺโฐ อตฺโถฯ เยน ญาเณน อิเม นานา อตฺถา ญาตา, เตเนว ญาเณน อิเม นานา อตฺถา ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘อตฺถนานตฺเต ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

สตฺต ธมฺเม สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา, สตฺต อตฺเถ สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปาฯ อญฺญา ธมฺมนิรุตฺติโย, อญฺญา อตฺถนิรุตฺติโยฯ เยน ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ญาตา, เตเนว ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

สตฺตสุ ธมฺเมสุ ญาณานิ, สตฺตสุ อตฺเถสุ ญาณานิ, จุทฺทสสุ นิรุตฺตีสุ ญาณานิฯ อญฺญานิ ธมฺเมสุ ญาณานิ, อญฺญานิ อตฺเถสุ ญาณานิ, อญฺญานิ นิรุตฺตีสุ ญาณานิฯ เยน ญาเณน อิเม นานา ญาณา ญาตา, เตเนว ญาเณน อิเม นานา ญาณา ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ปฏิภานนานตฺเต ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

สมฺมาทิฏฺฐิ ธมฺโม, สมฺมาสงฺกปฺโป ธมฺโม, สมฺมาวาจา ธมฺโม, สมฺมากมฺมนฺโต ธมฺโม, สมฺมาอาชีโว ธมฺโม, สมฺมาวายาโม ธมฺโม, สมฺมาสติ ธมฺโม, สมฺมาสมาธิ ธมฺโมฯ

อญฺโญ สมฺมาทิฏฺฐิ ธมฺโม, อญฺโญ สมฺมาสงฺกปฺโป ธมฺโม, อญฺโญ สมฺมาวาจา ธมฺโม, อญฺโญ สมฺมากมฺมนฺโต ธมฺโม, อญฺโญ สมฺมาอาชีโว ธมฺโม, อญฺโญ สมฺมาวายาโม ธมฺโม, อญฺโญ สมฺมาสติ ธมฺโม, อญฺโญ สมฺมาสมาธิ ธมฺโมฯ เยน ญาเณน อิเม นานา ธมฺมา ญาตา, เตเนว ญาเณน อิเม นานา ธมฺมา ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ธมฺมนานตฺเต ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

ทสฺสนฏฺโฐ อตฺโถ, อภินิโรปนฏฺโฐ อตฺโถ, ปริคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ, สมุฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ, โวทานฏฺโฐ อตฺโถ, ปคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ, อุปฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ, อวิกฺเขปฏฺโฐ อตฺโถฯ อญฺโญ ทสฺสนฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ อภินิโรปนฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ ปริคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ สมุฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ โวทานฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ ปคฺคหฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ อุปฏฺฐานฏฺโฐ อตฺโถ, อญฺโญ อวิกฺเขปฏฺโฐ อตฺโถฯ เยน ญาเณน อิเม นานา อตฺถา ญาตา เตเนว ญาเณน อิเม นานา อตฺถา ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘อตฺถนานตฺเต ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

อฏฺฐ ธมฺเม สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา, อฏฺฐ อตฺเถ สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปาฯ อญฺญา ธมฺมนิรุตฺติโย, อญฺญา อตฺถนิรุตฺติโยฯ เยน ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ญาตา , เตเนว ญาเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

อฏฺฐสุ ธมฺเมสุ ญาณานิ, อฏฺฐสุ อตฺเถสุ ญาณานิ โสฬสสุ นิรุตฺตีสุ ญาณานิฯ อญฺญานิ ธมฺเมสุ ญาณานิ, อญฺญานิ อตฺเถสุ ญาณานิ, อญฺญานิ นิรุตฺตีสุ ญาณานิฯ เยน ญาเณน อิเม นานา ญาณา ญาตา, เตเนว ญาเณน อิเม นานา ญาณา ปฏิวิทิตาติฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ปฏิภานนานตฺเต ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ ตํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ, ปชานนฏฺเฐน ปญฺญาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘อตฺถนานตฺเต ปญฺญา อตฺถปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ ธมฺมนานตฺเต ปญฺญา ธมฺมปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺญา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท ญาณํฯ ปฏิภานนานตฺเต ปญฺญา ปฏิภานปฏิสมฺภิเท ญาณํ’’ฯ

ปฏิสมฺภิทาญาณนิทฺเทโส อฏฺฐวีสติโมฯ

29-31. ญาณตฺตยนิทฺเทโส

[78] กถํ วิหารนานตฺเต ปญฺญา วิหารฏฺเฐ ญาณํ, สมาปตฺตินานตฺเต ปญฺญา สมาปตฺตฏฺเฐ ญาณํ, วิหารสมาปตฺตินานตฺเต ปญฺญา วิหารสมาปตฺตฏฺเฐ ญาณํ? นิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ – อนิมิตฺโต วิหาโรฯ ปณิธิํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ – อปฺปณิหิโต วิหาโรฯ อภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺญเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ – สุญฺญโต วิหาโรฯ

นิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อนิมิตฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ – อนิมิตฺตา สมาปตฺติฯ ปณิธิํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อปฺปณิหิตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ – อปฺปณิหิตา สมาปตฺติฯ อภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺญเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ สุญฺญตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ – สุญฺญตา สมาปตฺติฯ

นิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ, ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อนิมิตฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ – อนิมิตฺตวิหารสมาปตฺติฯ ปณิธิํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ, ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อปฺปณิหิตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ – อปฺปณิหิตวิหารสมาปตฺติฯ อภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺญเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ, ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ สุญฺญตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ – สุญฺญตวิหารสมาปตฺติฯ

[79] รูปนิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ – อนิมิตฺโต วิหาโรฯ รูปปณิธิํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ – อปฺปณิหิโต วิหาโรฯ รูปาภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺญเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ – สุญฺญโต วิหาโรฯ